کتاب ایلام (تمدن)
تمدن ايلام
يكي از درخشانترين مقاطع تاريخ ايران باستان، دوران تمدن «ايلام» است. ايلاميان، بنيانگذاران نخستين پادشاهي در گسترهي ايران بودهاند. نام اين سرزمين در زبان ايلامي، «Hal-Tamti» و به معناي «كشور سَرور» بوده است. شكل نوشتاري اين نام در خط ميخي سومري به صورت «NIM.KI» بوده و به گونهي Elam(ma) (در سومري) و Elamtu (در اكدي) خوانده و تلفظ ميشده است. هخامنشيان اين سرزمين را Uja ميخواندند كه نام كنوني «خوز» (= خوزستان) بازماندهي همين واژه است. ايلاميان به لحاظ قومي، به تبار «آسيانيك» تعلق داشتهاند.
گسترهي كشور ايلام، شامل خوزستان و لرستان كنوني، پشتكوه و كوههاي بختياري بوده است. بدين معني كه، از غرب به رود دجله، از شرق به استان فارس، از شمال به كوههاي بختياري و از جنوب به خليج فارس محدود ميشده و البته در دوران اوج قدرت خود، وسعتي افزونتر از اين نيز داشته است. كشور ايلام از دو بخش كوهستاني و دشتي تشكيل ميشد. بخش دشتي آن شامل سرزمينهاي غربي ايلام، و مركز آن شهر «شوش» بود، و بخش كوهستاني آن شامل نواحي شرقي ايلام، و كانون آن شهر انشان/ انزان [Anshan / Anzan] (واقع در محل بيضاي فارس) بود. سرزمين ايلام در غالب تاريخ خود به شكل فدرال اداره ميگرديد و به مركزيت شهرهاي بزرگ آن، حكومتهاي مستقل وخودگرداني تشكيل مييافت. اما هر گاه كه قدرت دولت مركزي ايلام فزوني ميگرفت، اين حكومتهاي جداگانه را متحد ميساخت و زير فرمان خود درميآورد. نخستين دودمان شناسايي شدهي حاكم بر ايلام، دودمان برآمده از شهر «اوان» Avan بود كه شهرياران آن، از حدود ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ پيش از ميلاد فرمانروايي ميكردند.
ايلام با همسايگان پرتوان خود چون سومر و اكد – و سپس – بابل و آشور، همواره در ارتباط و ميانكنش نزديكي قرار داشت كه اين پيوندها، گاه خصمانه و گاه دوستانه بود. اما به هر حال، روابط موجود ميان اين سرزمينها، باعث ارتقا و پيشرفت فرهنگي و تمدني آنها ميگرديد.
با افزايش قدرت «اكد» Akad در منطقه، از حدود ۲۵۵۰ پ.م. بخش عمدهاي از ايالات ايلامي براي مدتي طولاني تحت سيطرهي شاهان اكد قرار گرفت و حتا خط و زبان اكدي نيز بر ايلاميان غالب گشت. با حملهي «گوتي»ها در حدود ۲۱۲۰ پ.م. به ميانرودان (= بين النهرين)، قدرت و نفوذ اكد در منطقه از ميان رفت و باعث گرديد كه پادشاهي شهر سومري «اور» Ur نفوذ خود را به ايلام گسترش دهد. در اين زمان، دودمان پادشاهي برآمده از شهر ايلامي «سيمشكي» Simashki به عنوان دستنشاندگان سومر، بر بخشهايي از ايلام فرمان ميراندند. ايلاميان در حدود سال ۲۰۰۶ پ.م. توانستند كه به شهر اور حمله كنند و با شكست آن، براي مدتي، مستقل گردند؛ اما كشمكشهاي طولاني ايلام و سومر، مانع از آن ميگرديد كه ايلاميان، به اهداف خود دست پيدا كنند. با برآمدن دولت آموري در بابل و از ميان رفتن قدرت سومر، اينك بابليان و ايلاميان روياروي هم قرار گرفته بودند. اما اين همورابي (۵۰-۱۷۹۲ پ.م.) پادشاه بابل، بود كه توانست با شكست ايلاميان، قدرت خود را بر آنان حاكم سازد. در حدود سال ۱۷۰۰ پ.م. «كوتير نهونته» (Kutir-Nahhunte) پادشاه ايلام اين شكست را جبران كرد و شمار فراواني از شهرهاي بابل را فتح نمود.
نوع : pdf
نوع نگارش : فارسی
تعداد صفحات : ۱۲
تعداد جلد : ۱
دیدگاه ها